Stone Finials in Ottoman Period Religious Buildings in Bitola, Ohrid, and Skopje Cities of Macedonia

Finials, observed in Anatolia since 7000 B.C., have been used in various religions and societies in different forms and symbolic meanings, and have been applied by Turks with great success above the tents and building tops and on spearheads. In Ottoman period, they were also used above the dome, vault, minaret and minber tops of many architectural building types such as mosque, madrasa, tomb and fountain. Either in historic buildings, the finials have never been studied or the existing researches concentrated on the metal finials. Research on stone finials is rather limited. This study aims at defining general characteristics, typological documentation, and inventory of stone finials in religious architectural buildings located in city centers of Macedonia, as an architectural element rather than focusing on their symbolic meanings. Hence, it is intended that the data obtained from the research on existing stone finials of case study nine mosques and two tombs built in 15th-18th century in Macedonia, have been a comparative study for the similar building types in similar regions during their restorations. First, definition of finial, its historiography, and functions have been explained in detail, and material, technique, and formal features, size, dimension, and ratios of finials have been studied. Stone finials in case study mosques and tombs of Macedonia have been assessed according to their forms, type of building they have been located, according to their location inside the building and their material by means of historic photos, engravings and in-situ observations.

Makedonya’nın Manastır, Ohri ve Üsküp Şehirlerindeki Osmanlı Dönemi Dini Yapılarında Taş Alemler

Anadolu’da M.Ö. 7000 yılından itibaren görülen alem, çeşitli din ve toplumlarda farklı formlarda ve sembolik anlamlarda kullanılmış, Türkler tarafından çadır ve bina tepelerinde, mızrak uçlarında, Osmanlı Döneminde de cami, medrese, türbe ve şadırvan gibi pek çok yapı tipinin örtü sistemlerinde başarıyla uygulanmıştır.
Tarihi yapılarda alemler neredeyse hiç çalışılmayan bir konu olmuş, mevcut araştırmalar da metal alemler üzerine yoğunlaşmıştır. Taş alemleri ele alan araştırmalar ise oldukça kısıtlıdır. Bu araştırma ile; yaklaşık 520 yıl Osmanlı topraklarının bir parçası olan Makedonya’nın Üsküp, Ohri ve Manastır kent merkezlerinde bulunan dini yapılardaki taş alemlerin sembolik anlamından çok mimari öğe olarak incelenmesi, genel karakteristiklerinin tanımlanması, tipolojik belgeleme ve envanterlerinin çıkarılması hedeflenmiştir. Böylece araştırma kapsamında 15.-18. yüzyıllar arasında inşa edilen dokuz adet cami ve iki adet türbe yapısındaki günümüzde mevcut olan taş alemlerin incelenmesi sonucu elde edilen verilerin benzer yapı türleri ve coğrafyadaki yapılarda restorasyon çalışmaları esnasında karşılaştırmalı bir kaynak oluşturması amaçlamıştır. Öncelikle alemin tanımı, tarihçesi ve işlevleri açıklanmış ve mimari öğe olarak alemlerin malzeme-teknik, biçim özellikleri, boyut, büyüklük ve oranları araştırılmıştır. Makedonya’daki tarihi cami ve türbelerdeki taş alemler, ulaşılabilen tarihi fotoğraf ve gravürler ile çeşitli kaynakların incelenmesi ve arazi çalışmaları neticesinde; formlarına, bulundukları yapı tipine, yapıdaki konumlarına ve yapıldıkları malzemelere göre gruplara ayrılarak değerlendirilmiştir.