Many building assessment systems are criticized due to focusing on individual building performance. However, in order to be truly positive, the effects of different aspects of a built environment should be considered through correlative impacts across different scales. Ventilation and air related properties are among these important effects. With the aim of exemplifying architectural design solutions, a vernacular settlement in the southeast of Turkey: Diyarbakır and its houses are examined with a systematic evaluation approach through architectural design under three phases. In the first phase, outdoor environment components which induce or effect air movements are examined and evaluated along with user properties. Aspects of ventilation, building envelope and indoor environment of Diyarbakır houses are analyzed in the second phase. The last phase is the evaluation of houses in terms of ventilation efficiency by relating user requirements with acquired properties of air and ventilation. With this examination, many architectural features as passive systems are revealed in order to condition and move the air. Additionally, based on findings, it can be interpreted that presuming the built environment as a part of bigger and smaller systems may create net positive results for humans and other systems of the place.
Keywords: Air quality, assessment; Diyarbakır houses; regenerative design; ventilation.Birçok güncel yapı değerlendirme sistemi, yalnızca tekil bina ölçeğinde yapı tasarımının belirli konulardaki etkinliğini sınama üzerine odaklandıkları gerekçesiyle eleştirilmektedir. Bununla birlikte, bir yapma çevrenin farklı özelliklerinin etkileri birbirini kapsayan çeşitli ölçeklerdeki etkileşimler bağlamında ele alınırsa gerçek anlamda olumlu bir nitelikten söz edilebilir. Havalandırma ve hava ile ilişkili özellikler bu önemli etkileşim türleri arasında yer almaktadır. Uygun nitelikte mimari tasarım ilkelerinin belirlenebilmesi amacıyla, Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan eski Diyarbakır yerleşmesi ve evleri sistematik bir değerlendirme yöntemi kullanılarak birbiriyle bağlantılı üç aşamada incelenmiştir. İlk aşama hava devinimlerinin oluşmasını ya da mevcut devinimin özelliklerinin farklılaşmasını sağlayabilen dış çevre özelliklerinin ve yapma çevrenin kullanıcısının araştırılmasına odaklanmaktadır. Bunu izleyen ikinci aşamada Diyarbakır evlerinde havalandırmanın niteliği, yapı kabuğu ve iç çevre özellikleri ele alınmaktadır. Üçüncü ve son aşamada ise kullanıcının havayla ilişkili gereksinmeleri ile çevre araştırması sonucunda elde edilen verilerin karşılaştırılması yoluyla Diyarbakır evlerinin mimari tasarımla ilişkili özellikleri havalandırma etkinliği açısından değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme çalışması ile edilgen sistemler olarak da tanımlanabilen, havanın devinmesi ve koşullandırılmasını sağlayacak birçok mimari düzenleme ortaya konulmakta ve yapma çevrenin kendisini kapsayan daha büyük ve içerdiği daha küçük çevre sistemlerinin bir parçası olarak kurgulanması doğrultusunda, hem insanlar hem de “yer”e ait diğer canlı sistemleri için olumlu sonuçlar doğurabileceği örneklenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Hava kalitesi, değerlendirme; Diyarbakır evleri; rejeneratif tasarım; havalandırma.