The Hejaz Railway, considered the last major project of the Caliphate, was an important project of the Ottoman Empire in the second half of the 19th century. Books, articles and theses were written about the project by numerous domestic and foreign researchers, but the “Hicaz Railway Müdüriyyet-i Umumiyesi Project,” which was meant to serve and strengthen the region, was never truly completed. This study is a review of the original drawings found in the archives of the General Directorate of Foundations and some 6000 BOA documents, as well as the historical and political developments related to the project. The plan and facade features of this high-quality project supported by the empire and reflecting the style of the national architect have been introduced for the first time in detail with evaluations of the architectural approach. The aim of this article was to provide new insight and information to researchers on the work of architects Kemaleddin, Ali Talat and Mukbil Kemal.
Hilafetin son büyük projesi olarak kabul edilen Hicaz Demiryolu, Osmanlı İmparatorlu’ğunun 19. yy’ın ikinci yarısında gerçekleştirdiği önemli projelerden biridir. Bu konuda yerli, yabancı çeşitli araştırmacılar tarafından kitap, makale ve tezler yazılmıştır. Ancak bölge için inşası düşünülen Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binası Projesi hiç gündeme gelmemiştir. Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde yer alan özgün çizimlere ve 6000’e yakın BOA belgelerinin taranmasının ardından, Hicaz hattı ve Müdüriyyeti ile ilgili tarihsel ve siyasal gelişmeler ele alınarak “Hicaz Müdüriyyet-i Umumiye Binası Projesi” makalede konu edinilmiştir. İmparatoluğun desteklediği ve Milli Mimari döneminin özelliklerini yansıtan yüksek nitelikli bu projenin plan ve cephe özellikleri, kapsamlı olarak ilk defa gün ışığına çıkarılarak çizimlerdeki mimari yaklaşım karşılaştırmalı değerlendirmelerle ortaya konulmuştur. Makalenin asıl amacı, Evkaf Ser mimarı Kemaleddin Bey yönetiminde tasarlanan, İnşaat ve Tamirat müdür ve Mimarı Ali Talat Bey’in onayladığı ve Mukbil Kemal’in mimar olarak görev aldığı “Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binâsı Projesi” olarak adlandırılan çizimlerin incelenmesiyle alana yeni bir açılım sağlamak ve yeni araştırma ve değerlendirmelere ışık tutmaktır.
Anahtar Kelimeler: II Abdülhamit dönemi mimarisi, Ali Talat Bey, Hicaz Demiryolu Genel Müdürlük Binası, Hicâz Demiryolu Müdiriyyet-i ‘Umûmiyyesi Binâsı projesi, milli mimari, mimar Kemaleddin Bey, mimarlık tarihi, Mukbil Kemal, Osmanlı mimarisi.